किन मारिन्छन् पत्रकार ?

 

एकराज पाठक

    नयाँ–नयाँ समस्या एवं चुनौतीका कारण विश्वका पत्रकारहरू दिनप्रतिदिन असुरक्षित हुँदै गएपछि युनेस्कोले विश्व प्रेस स्वतन्त्रता दिवस २०११ को नारा ‘२१ औं शताब्दीको मिडिया, नयाँ आयाम नयाँ चुनौती’ तय गरेको थियो । हरेक वर्ष मे ३ मा मनाइने यो दिवसको गत वर्षको नाराले दिन खोजेको सन्देश हो  ‘विश्वका पत्रकारहरूले झेल्नुपरेका समस्याहरू सबै क्षेत्र वा देशमा एकैखाले छैनन् । उनीहरूले विभिन्न देशमा नयाँ–नयाँ चुनौतीहरूको सामना गर्नुपरिरहेको छ ।

    किनभने पत्रकारितामा पनि नयाँ आयामहरू थपिंदैछन् ।’ यस्तो नयाँ चुनौतीको सामना नेपाली सञ्चारकर्मीले पनि गरिरहेका छन् । जसका कारण नेपाली सञ्चारकर्मी पनि बर्षेनी मारिनुपर्ने अवस्थाको सिर्जना भइरहेको छ । यो चुनौतीको पछिल्लो सिकार गत चैत २१ मा झापाका पत्रकार यादव पौडेल बनेका छन् । सो नाराले भनेजस्तै यतिखेरका नेपाली सञ्चारकर्मी को चुनौती अरू देशको तुलनामा निकै फरक छ । नेपालमा आफूविरुद्धको आलोचना सहन गर्न नसक्ने खतरनाक प्रवृत्ति विकास भइरहेको छ । यो प्रवृत्ति राजनीतिक दलका नेताहरूदेखि व्यवसायी एवं समाजका अन्य क्षेत्रमा पनि विकास भइरहेको छ । पछिल्लो समयका नेपाली सञ्चारकर्मी यो विकृतिको सिकार बनेका छन् ।
    नेपालमा लोकतान्त्रिक संविधान–२०६३ जारी भएपछि नै यादवसहित आठजना पत्रकारको ज्यान गइसकेको छ । प्रकाश ठकुरी, जेपी जोशी, उमा सिंह, वीरेन्द्र साह, जमिम साह, अरूण सिंहानियाँ र देवीप्रसाद धितालको हत्या भइसकेको छ । यो हत्याको शृंखलाको पछिल्लो शिकार भएका छन् झापाका पत्रकार यादव पौडेल । समाचार लेखेकै आधारमा पत्रकारको हत्या हुनुलाई सबैभन्दा खतरनाक अवस्थाका रूपमा लिनुपर्छ भन्छन् नेपाल पत्रकार महासंघका पूर्वअध्यक्ष तारानाथ दाहाल । उनी भन्छन्, ‘प्रेसले सबैलाई खुसी पार्ने गरी लेख्न सक्दैन र त्यो सम्भव पनि छैन । विरोधमा समाचार लेख्ने वित्तिकै हत्या हुने त्रासबाट नेपाली सञ्चारकर्मीले कहिल्यै स्वतन्त्रताको अनुभूति गर्न सक्दैनन् ।’
    महासंघका अध्यक्ष शिव गाउँले नेपाली सञ्चारकर्मीको हत्याको शृंखला दण्डहीनताका कारण बढेको धारणा राख्छन् । ‘एकपछि अर्को गरी सञ्चारकर्मीको हत्या भइरहेको छतर यसअघिका हत्याराहरूलाई कानुनी कारबाही नगर्दा उत्पन्न भएको दण्डहीनताका कारण हत्याको वातावरण झनै बढाएको छ’ अध्यक्ष गाउँले भन्छन् । पत्रकार हत्या र आक्रमणका घटना नेपालमा बढ्दोरूपमा देखिएका छन् । यसको अधिकांंश कारण समाचार लेखेकै कारण देखिएको छ । यसरी पत्रकारको हत्या र आक्रमणमा संलग्नहरू अहिले पनि या त राजनीतिक दलका ओहदामा छन् या छत्रछायाँमा । पत्रकार कुटिएपछि वा मारिएपछि सरकारले नै ती अपराधीलाई कानुन बमोजिम कारबाही गर्नुको सट्टा न्यायका लागि सञ्चारकर्मीहरू मन्त्री, प्रधानमन्त्रीको ढोका चाहर्नुपर्ने दु:खद् परिस्थिति अहिले पनि कायमै छ । आफ्नो अध्ययन भ्रमणका क्रममा गतवर्ष नेपाल आएका अमेरिकाको एरिजोना विश्वविद्यालयका मिडिया ल (सञ्चार कानुन) का प्राध्यापक जोसेफ रुसोमानोले यति बलियो संवैधानिक एवं कानुनी प्रेस स्वतन्त्रता पाएका नेपाली सञ्चारकर्मीहरू पनि व्यावसायिक असुरक्षामा पर्नुको कारण प्रजातान्त्रिक संस्कारको कमी भएको टिप्पणी गरेका थिए ।
    उनका अनुसार संविधानको प्रस्तावनामा नै र मौलिक हकअन्तर्गत प्रेस स्वतन्त्रताको जुन व्यवस्था नेपालको अन्तरिम संविधानले गरेको छ त्यस्तो दरिलो कानुनी सुनिश्चितता विश्वका अरू देशका संविधानले सायदै गरेका होलान् । तर यस्तो पृष्ठभूमिका नेपाली सञ्चारकर्मी भने सधैं त्रासको वातावरणमा नै जीउनुपर्ने बाध्यता जीवितै छ । योभन्दा ठूलो विडम्बना अरू केही हुनसक्दैन । दसवर्षे सशस्त्र द्वन्द्वका समयमा माओवादी र राज्यपक्षबाट गरी नेपालका १८ जना पत्राकारले ज्यान गुमाउनुपर्‍यो । त्यसपछि राजा ज्ञानेन्द्रको प्रत्यक्ष शासनका समयमा पनि नेपाललाई विश्वका अधिकारकर्मीहरूले पत्रकारहरूको विश्वकै सबैभन्दा ठूलो जेलका रूपमा नामकरण गरे । तर देशमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आएपछि भने प्रेस जगतले सुरक्षित र संरक्षित वातावरण पाउला भन्ने आशा पनि साकार हुन सकिरहेको छैन । पत्रकारहरू विश्वमा जतासुकै मारिने क्रम जारी नै छ । सन् २०११ मा मात्र विश्वमा करिब १ सय ३ जना पत्रकार मारिए । गतवर्ष पाकिस्तानमा मात्र सातजना पत्रकार मारिए । अरब क्रान्तिका क्रममा १५ पत्रकारको ज्यान गयो भने सोमालियाका पत्रकार प्राय: त्यहाँका विद्रोहीको सिकार बन्ने गरेका छन् । त्यसैगरी होन्डुरसमा दुई वर्षयता मात्र १८ जना पत्रकार मारिएका एएफपी समाचार समितिले जनाएको छ । त्यस्तै मेक्सिकोमा पनि बर्सेनि पत्रकार मारिन्छन् । यसरी युनेस्कोले तय गरेको गत वर्षको विश्व प्रेस स्वतन्त्रताको नाराजस्तै विश्वका विभिन्न देशमा फरक फरक समस्या र चुनौतीहरूको सामना गर्ने क्रममा पत्रकारको ज्यान जाने गरेको छ ।
    नेपाली सञ्चारकर्मीहरू उनीहरूमाथिको हत्या र आमक्रमणका अपराधीहरूलाई कडा कारबाहीका लागि एकजुट हुनु आवश्यक छ । सञ्चारकर्मीका आफ्ना राजनीतिक आस्था र विचारधारा जे जस्तो भएपनि पेसागत हक, अधिकार, सुरक्षा र प्रेस स्वतन्त्रताको सवालमा सबैजना एकै मोर्चामा गोलबन्द हुनु आजको आवश्यकता हो । यसो हुन नसकी सञ्चारकर्मीहरू नै विभिन्न कित्तामा विभाजित भइरहने हो र अहिलेकै दण्डहीनताको अवस्था कायम रहिरहने हो भने प्राणहरणमा पर्ने सञ्चारकर्मीहरूको नामावली लामो हुँदै जानेछ । यसले स्वतन्त्र प्रेस र पत्रकारिताको सुरक्षाजस्ता विषयलाई कागजमा मात्र सीमित तुल्याइदिने छ । त्यसैले पत्रकार किन मारिन्छन् भन्ने प्रश्नको जवाफ अब उनीहरू आफौ जागरुक भएर खोज्नु आवश्यक छ । (रासस)